تامین اقتصادی بنگاه ها؛ بازار سرمایه و فرصت های آن؟ - سفر به هند

بر مبنای آخرین آمار (سال 1396) تعداد بنگاه های صنعتی کوچک و متوسط 27 هزار 315 واحد بوده که حدود 90 درصد کل واحدهای صنعتی کشور را به خود اختصاص داده است. تعداد شاغلان، میزان سرمایه گذاری و ارزش افزوده بنگاه های کوچک و متوسط به ترتیب 40، 24 و 20 درصد کل واحدهای صنعتی را تشکیل داده است. علاوه بر بخش صنعت، بنگاه های کوچک و متوسط در سایر بخش های اقتصادی نیز وجود داشته که آمار بنگاه های صنعتی به تنهایی بیانگر اهمیت آن ها در چرخه اقتصاد کشور است.

در سال های اخیر که شرایط رکود تورمی بر کشور حاکم شده، بنگاه های اقتصادی به ویژه بنگاه های کوچک و متوسط با مسائل بسیاری ازجمله در حوزه تأمین اقتصادی و نقدینگی روبرو شده اند. مؤلفه دشواری تأمین اقتصادی از بانک ها در فصول مختلف پایش فضای کسب وکار همیشه جزء چهار مانع اصلی فعالان اقتصادی بوده است. ازآنجاکه تأمین سرمایه به ویژه در خصوص بنگاه های کوچک و متوسط به وسیله بانک ها صورت می پذیرد، بنابراین چالش تأمین اقتصادی از مهم ترین مسائل پیش روی این بنگاه ها است. سیستم اقتصادی بانک محور کشور از یک سو و نداشتن وثیقه های کافی و ریسک بالای بازپرداخت اصل و بهره تسهیلات از سوی دیگر، موانع مهم تأمین اقتصادی این بنگاه ها است. علاوه بر این به دلیل رکود حاکم بر کشور، فروش بنگاه ها به صورت اعتباری و غیرنقدی صورت گرفته و در نتیجه بنگاه های کوچک و متوسط را با چالش تأمین سرمایه در گردش روبه رو کرده است.

مجموع تسهیلات بانکی ارائه شده در بخش های مختلف در سال 1398 بالغ بر 975هزار میلیارد تومان است. آمار عملکرد اجرای طرح تأمین اقتصادی بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط در سال 1398 حاکی از تأمین اقتصادی تعداد 37 هزار و 462 شرکت کوچک و متوسط با تخصیص مبلغی معادل 54 هزار و 470 میلیارد تومان توسط شبکه بانکی است. این تسهیلات پرداختی به بنگاه های کوچک و متوسط 5.6 درصد از کل اعتبارات پرداختی در سال 1398 را شامل می شود که نه تنها رقم بسیار ناچیزی است بلکه بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی بایستی 10 درصد کل تسهیلات در اختیار بنگاه های کوچک و متوسط قرار می گرفته که این اتفاق نه در سال گذشته و نه در سال های قبل از آن قرار نگرفته است.

یکی از روش های تامین سرمایه بنگاه های کوچک و متوسط انتشار اوراق بدهی است. در ایران هزینه های انتشار اوراق اقتصادی اسلامی بالا است. به علاوه ضمانت نرخ سود انتشار این اوراق بیشتر از 18 درصد از سوی بانک ها ممنوع است. در این خصوص می توان معین نرخ سود را به بازار واگذار نمود. همچنین با ایجاد یک پایگاه داده می توان اعتبار بنگاه های کوچک و متوسط را رتبه بندی کرده و به وسیله پشتوانه دارایی های این شرکت ها اوراق بدهی منتشر کرده و ریسک عدم ایفای تعهدات را به سرمایه گذاران انتقال یابد. همچنین می توان ضمانت اوراق بدهی را به جز بانک ها، به شرکت های بیمه یا سرمایه گذاری واگذار نمود تا با افزایش سود، این اوراق برای خریداران جذاب شود.

باتوجه به مسائل تامین اقتصادی به وسیله نظام بانکی، توسعه بازارهای سرمایه به عنوان نهاد مکمل نظام بانکی پیشنهاد می شود. بسیاری از کشورها یک بازار مجزا را برای بنگاه های کوچک و متوسط ایجاد کرده و با دسترسی به اطلاعات و شفافیت و کاهش ریسک سرمایه گذاری زمینه رشد و ورود به بازار اصلی سرمایه فراهم می شود. در ایران بازار فرابورس به همین دلیل تشکیل شده است. لکن با توجه به ایجاد چنین فرصتی برای ورود بنگاه های کوچک و متوسط به بازار سرمایه، به دلیل وجود مسائل ساختاری و مسائل مربوط به بازار ورود این بنگاه ها به بازار فرابورس از موفقیت چندانی برخوردار نبوده است.

از مهم ترین مسائل ساختاری می توان به عدم تمایل شرکت ها به افشای اطلاعات و شفافیت، هزینه بالای تأمین اقتصادی به وسیله فرابورس، الزام به قواعد حاکمیت شرکتی و عدم آشنایی صاحبان بنگاه ها از روش های تأمین اقتصادی از بازار سرمایه اشاره نمود. ازجمله مسائل مربوط به بازار نیز ممنوعیت ورود سرمایه گذاران حقیقی، هزینه های بالای پذیرش و مشاوره و فرآیند طولانی پذیرش تا عرضه در بازار می توان نام برد.

برای گسترش تأمین اقتصادی بنگاه های کوچک و متوسط به وسیله بازار سرمایه بعضی اقدامات لازم است. افزایش سواد اقتصادی صاحبان بنگاه ها، تسهیل انتشار و عرضه اوراق بهادار توسط این شرکت ها، اصلاح قانون تجارت به منظور تسهیل فرآیند ثبت، تأسیس، تبدیل و تغییرات شرکت های سهامی با کمترین زمان ممکن و هزینه، ایجاد مشوق های اقتصادیاتی برای بنگاه هایی که در بازار سرمایه پذیرفته می شوند، کاهش هزینه های مربوط به پذیرش در بازار و ... از جمله مهم ترین این اقدامات است.

علاوه بر اقدامات گفته شده می توان به وسیله ارائه وام و تضمین های خاص برای آغاز کسب وکار، تأسیس یک بانک برای ارائه مشاوره و خدمات به بنگاه های کوچک و متوسط، یارانه نرخ سود، مشاوره رایگان در زمینه های مختلف به رونق بنگاه های کوچک و متوسط یاری کرد.