اعزام استاد زبان فارسی به پاکستان قطع شده، کرونا آموزش را تعطیل نموده است - سفر به هند

از آنجایی که شمار دانش آموختگان پاکستانی در رشته زبان فارسی بیشتر از همه کشورها، به جز ایران است، پیش از این در گفت وگوهای قبلی که در خبرگزاری ایبنا با استادان این حوزه اجرا شده بود به بخشی از مسائل زبان فارسی در کشور پاکستان پرداخته بودیم و اکنون به دنبال شیوع ویروس کرونا و تغییر فضای کلی دنیا درصدد برآمدیم که ببینیم این بیماری چه تاثیری بر آموزش زبان فارسی داشته است از این رو به سراغ علی کمیل قزلباش، اقبال شناس، استاد سابق زبان و ادبیات فارسی، دری و پشتو در دانشگاه های علامه اقبال، و دانشگاه بلوچستان پاکستان و استاد فعلی این رشته در دانشگاه اسلام آباد رفتیم تا در این زمینه با او گفت وگویی انجام دهیم. قزلباش در گفت وگویی که پیش از این با ایبنا داشت به مسائل و مسائلی اشاره نمود که با گذشت حدود یک سال همچنان این مسائل پا برجاست. مشروح این مصاحبه را در ادامه می خوانید:

با توجه به اهمیت گسترش زبان فارسی در پاکستان و راه اندازی آن، به نظر شما لزوم تداوم این رشته در کشور شما چیست؟

فارسی زبانی است که در بنیاد ما ریشه دارد، یعنی اصل ما از فارسی است و نه فقط به عنوان زبان بلکه به عنوان تاریخ و فرهنگ و تمدن ما محسوب می گردد و ما با فارسی انس داریم. زیرا قبل از استقلال پاکستان، پاکستان و هند و بنگلادش زبان فارسی در این منطقه ما کلا رایج بود و زبانی مردمی و دولتی و علمی و آموزشی بود. انگلیسی ها برای از بین بردن فرهنگ و دور کردن این مردم از تمدن چندین ساله از ریشه ها آغاز کردند تا این ریشه را که از زبان فارسی نشات می گرفت خشک نمایند و از بین ببرند. ولی فارسی در فرهنگ و دل های ما زنده است بنابراین راه اندازی زبان فارسی در دانشگاه های پاکستان از زمان قبل از استقلال پاکستان وجود داشته و هدف آن حفظ و نگهدای ریشه های تمدن چندین ساله است. بعد از استقلال پاکستان هم دانشگاه های جدید که راه اندازی شد فارسی را رشته مهمی دانسته و ارزش آن را دانستند و فارسی را راه اندازی کردند. هدف از آن حفظ هویت و شناخت خودمان است که با فارسی آمیخته است.

هدف دیگر از راه اندازی این رشته در دانشگاه ها این است که بدون فارسی حتی نمی توانیم زبان اردو را بخوانیم و بفهمیم. یعنی ادبیات اردو کاملا تحت تاثیر فارسی است، اصطلاحات، کلمات و حتی موضوعاتی که در شعر و ادبیات اردو وجود دارد از فارسی وام گرفته است. عظیمترین شاعران اردوی ما در کنار دیوان اردو، دیوان فارسی هم دارند و مثلا امیرخسرو دهلوی که در پاکستان بسیار شناخته شده است و به عنوان یک شخصیت مقدس هم به او نگاه می گردد تقریبا همه اشعارش فارسی است. میرزا اسدالله خان غالب، میرتقی میرفخیمی و شاعران دیگر کلاسیک ما همه دیوان فارسی هم دارند. حتی غالب گفته:

فارسی بین تا ببینی نقش های رنگ رنگ بگذر از اردو که مجموعه بی رنگ من است

شما سال هاست در این حوزه فعالیت می کنید، چه اقداماتی در حوزه زبان فارسی در دانشگاه های پاکستان اجرا شده و چه برنامه ای برای آینده این رشته در این دانشگاه ها وجود دارد؟

در دانشگاه پنجاب فعال ترین گروه زبان فارسی را داریم. بعد دانشگاه بانوان لاهور را داریم که فعال ترین گروه زبان فارسی را دارد، همینطور در دانشگاه جی سی و حتی یک سری دانشگاه های خصوصی هم زبان فارسی داریم. همچنین کالج های زیادی داریم که در آنها فارسی تدریس می گردد. کارهای بسیار زیادی در پاکستان جهت گسترش زبان فارسی اجرا شده است. کتاب های زیادی چاپ شده، سمینارهای زیادی برگزار شده و پژوهش های بسیاری در این حوزه اجرا شده است. یکی از اهدافشان این است که با دانشگاه های ایران کارهای مشترک پژوهشی را انجام دهند و این حرکت رو به رشد است. مثلا دانشگاه جی سی لاهور با دانشگاه بین المللی قزوین قراردادهایی امضا نموده اند که فعالیت های پژوهشی مشترک انجام دهند و تبادل استاد و دانشجو دارند. یا زمانی که من در دانشگاه بلوچستان پاکستان تدریس می کردم با دانشگاه سیستان و بلوچستان ایران تفاهم نامه ای امضا نموده بودند که هر دوسال در کنفرانس بین المللی اقبال شرکت نمایند و امضای این تفاهم نامه ها که بین دانشگاه های ایران و پاکستان درحال افزایش است قدم مثبتی در رشد زبان فارسی در پاکستان است. اما نکته قابل ذکر این است که تمامی این فعالیت ها با همت اساتید دانشگاه های هر دو کشور رخ می دهد. دولت پاکستان و همینطور دولت ایران به گسترش زبان فارسی در پاکستان اهمیتی نمی دهد و هر دو دولت این مساله را در نادیده گرفته اند.

پیش از این درباره مسائل و مسائل زبان فارسی در پاکستان صحبت کردیم، اما آگاه شدیم هنوز ای مسائل وجود دارند، چه موانع و مسائلی بر سر راه گسترش زبان فارسی در دانشگاه های خارج از ایران وجود دارد؟ و شما چه پیشنهادی برای برطرف این مسائل دارید؟

یکی از موانع این است که دولت پاکستان از این رشته و اساتیدی که در رشته فارسی بازنشسته می شوند، حمایت نمی نماید و به جای استخدام استاد در همان رشته در رشته های دیگر مثل انگلیسی استاد استخدام می نماید و مشکل دیگر این است که بودجه ها در این رشته در حال کم شدن است و هر دانشگاهی باید از بودجه خودش برای اداره کرسی ها صرف کند و معمولا دانشگاه ها دارند به سمت حذف رشته هایی می فرایند که دانشجوی کمتری دارد. در حال حاضر دولت پاکستان دست نخست وزیر عمران خان است که به علت علاقه زیادی که به اقبال دارد از زبان فارسی حمایت می نماید. بنابراین اگر از طرف دولتمردان ایران به او اطلاع دهند که گروه های فارسی در پاکستان درحال از بین رفتن هستند شاید بگردد کاری کرد.

همچنین قبلا کشور ایران اساتید فارسی را تشویق می کرد که حداقل هر دوسال یک مجمع اساتید و کنفرانس هایی برگزار نمایند که اساتید را دعوت می کردند و اساتید زبان فارسی در پاکستان دلگرم می شدند. قبلا منابع درسی و کتاب ها از ایران برای گروه ها و اساتید و دانشجوها می آمد یا از ایران برای گروه های مختلف فارسی در پاکستان اساتید اعزام می شدند که همه اینها اکنون قطع شده است و اکنون وجود اساتید بی سواد در حوزه زبان فارسی سدی بر سر راه رشد زبان فارسی در پاکستان شده است. حتی قبلا زبان فارسی در مدارس هم وجود داشت و جزو دروس تدریس شده در مدارس بود، فعال کردن دوباره آنها، ایجاد ارتباط بین دولت های ایران و پاکستان، استخدام اساتید جدید در رشته زبان فارسی، اختصاص بودجه بیشتر به این رشته می تواند در برطرف این مشکل راه گشا باشد. هنگامی که من به کشورهای دیگر سفر می کنم مثل اروپا و استرالیا، وقتی یک نفر را می بینند که در حال تحصیل در رشته زبان فارسی است همه دستگاه های ایران او را تشویق می نمایند و بودجه در اختیار او قرار می دهند، ولی اینجا در پاکستان که خیل کثیری از مشتاقان زبان فارسی وجود دارد و کرسی های زیادی از زبان فارسی به دلیل عدم بودجه کافی درحال نابودی هستند توجهی از جانب دولتمردان ایرانی به این رشته دیده نمی گردد. نمایندگی های فرهنگی ایران در پاکستان مثلا رایزنی، مرکز تحقیقات، خانه فرهنگ ها تقریبا تعطیل شده است.

میزان استقبال از زبان فارسی در پاکستان چگونه است و دانشجوها در چه مقاطعی مشغول به تحصیل در این رشته هستند؟

استقبال از زبان فارسی در پاکستان بسیار خوب است و بسیاری از دانشجوها، حتی در سنین پایین تر بسیاری از دانش آموزان در مدرسه ها و یا در کالج ها علاقه به تحصیل در این رشته دارند، اما محیط مناسبی برای آنها مهیا نیست. و استاد کافی برای آموزش زبان فارسی در کالج وجود ندارد و دانش آموزان مجبور می شوند رشته دیگری را برای تحصیل انتخاب نمایند. و این نشان از علاقه و شوق به فارسی بسیار زیاد در پاکستان است. در مراکز غیر دولتی نیز هم هزینه ثبت نام در این رشته بسیار بالاست و هم دستمزد اساتید بسیار پایین است که این مساله نیز موجب دلسردی علاقه مندان به این رشته شده است.

ای خواجه درد هست/ولیکن طبیب نیست.

بیشتر از استادان ایرانی برای تدریس زبان فارسی در پاکستان استفاده می گردد یا از اساتید بومی؟

اساتید بومی اینجا زیاد هستند و بیشتر کسانی که کلاس های زبان فارسی را در دانشگاه های لاهور، اسلام آباد و کراچی به عهده دارند بومی هستند. در زمان قدیم اساتید اعزامی از ایران نیز در این دانشگاه ها حضور داشتند که مدت هاست اعزام اساتید به پاکستان از سوی وزارت علوم ایران قطع شده است.

آیا پاکستان در حال حاضر ایرانشناس عظیم و مشهور یا استاد زبان فارسی برجسته ای دارد که کارهای مهمی در این زمینه نموده باشد؟

دکتر سید اکرم شاه اکرام، اقبال شاهد، سلیم مظهر، فلیهه کاظمی، تعیین نظامی، عارف نوشاهی ، شفقت دنیا و اسلم انصاری و نسل بعد از اینها هم اساتید بسیار خوب و فعلی داریم که درحال کار و پژوهش بر زبان فارسی هستند و ایران شناسی انجام می گردد و از این لحاظ کمبودی در پاکستان وجود ندارد.

آیا شبکه های اجتماعی مجازی مثل تلگرام یا اینستاگرام تاثیری بر پیشرفت زبان فارسی برای غیرفارسی زبانان داشته و از آنها استفاده نموده اید یا خیر؟

در پاکستان بیشتر از فیس بوک و واتس آپ استفاده می گردد و اینستاگرام و تلگرام کم استفاده می گردد و این دو شبکه اجتماعی هنوز خیلی رایج نشده است که امیدواریم در آینده این اتفاق رخ دهد. ولی با این وجود وقتی به همین دو شبکه اجتماعی مجازی کم مصرف -تلگرام و اینستاگرام- نگاه می کنی، مشاهده می کنیم که برای آموزش و یادگیری زبان فارسی از آنها استفاده می گردد. من خودم در واتس آپ گروهی به نام خوبان فارسی گو راه اندازی نموده ام که اساتید و عاشقان فارسی از کل دنیا در آن عضو هستند و مباحث خوبی در آن مطرح می کنیم و هیچ مطلبی جز مطالب مرتبط با زبان و ادبیات و فرهنگ فارسی در آن به اشتراک گذاشته نمی گردد.

شرایط رشته زبان فارسی در پاکستان در دوران کرونایی چطور است؟

این روزها به علت کرونا تدریس در دانشگاه ها و دانشکده ها تعطیل شده است و چون کرونا تازه در کشور ما درحال رشد است سیستم آموزشی ما پیروز نشده که از راه های مجازی آموزش و تدریس را آغاز کند و در بین آن 10درصد از مراکز آموزشی نیز که در فضای مجازی درحال فعالیت هستند هنوز زبان فارسی جایی ندارد و برای زبان فارسی کاری انجام نشده است.