7 آلبوم برتر حسین علیزاده؛ موزیسین اهل تجربه - سفر به هند

حسین علیزاده در بزم رزم تأکید می نماید که: موسیقی شجاعت می دهد. موسیقی احساس می دهد. موسیقی غیرت می دهد. موسیقی حسین علیزاده و نوای سه تارش دقیقا همین کار را انجام می دهد.

حسین علیزاده متولد اول شهریورماه سال 1330 است. او در هنرستان موسیقی درس خواند و بعد به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران رفت. در همان زمان تحصیل در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی هم فعال بود و کنار دیگر نوازندگان و آهنگسازان مطرح آن سال ها کنسرت برگزار می کرد.

در دهه پنجاه علیزاده عضو گروه موسیقی چاووش شد. محمدرضا لطفی و حسن کامکار این گروه را راه اندازی نموده بودند و البته حامی گروه هوشنگ ابتهاج بود. آلبوم های چاووش به جز ارزش هنری شان بسیار متأثر از جریانات سیاسی و انقلابی و جنگ بودند. گروه شیدا به سرپرستی محمدرضا لطفی و گروه عارف به سرپرستی حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان دو ستون کانون چاووش بودند.

علیزاده در آن سال ها آهنگساز آوانگاردی محسوب می شد و البته تا همین امروز هم جزء کسانی است که فقط به نواختن ردیف های ایرانی اکتفا ننموده و حتی سعی در ارائه موسیقی تلفیقی داشته است؛ تلفیقی به معنای واقعی خودش که ترکیب از دو شیوه موسیقی دو فرهنگ است. حسین علیزاده سازنده پنج آهنگ از آلبوم چاووش 3 و در ساخت بعضی قطعات آلبوم چاووش 7 از جمله خاموشی با صدای شهرام ناظری هم مشارکت داشت.

علیزاده به سینما هم علاقه مند است و موسیقی متن چند فیلم مهم را ساخته است. اولین فیلمی که موسیقی متن آن را ساخت مربوط به سال 1359 و فیلمی مهجور به نام چوپانان کویر ساخته حسین محجوب است. با ساخت موسیقی فیلم دلشدگان علی حاتمی با صدای محمدرضا شجریان بود که اهالی سینما متوجه شدند حسین علیزاده چه درک درخشانی از موسیقی روی تصویر دارد. اتفاقی که سال 1375 با فیلم گبه تکرار شد و موسیقی علیزاده روی تصاویر رنگین و تار و پودها گبه ها و آن داستان عاشقانه فراموش نشدنی است.

حسین علیزاده برای آلبوم مشترکش با ژیوان گاسپاریان، آهنگساز مشهور ارمنستان و نوازنده دودوک نامزد جایزه گرمی معتبرترین و مهم ترین جایزه دنیای موسیقی شده است.

علیزاده چهار بار برای فیلم های گبه، زشت و زیبا، آواز گنجشک ها و ملکه برنده سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شده است و البته کارهای به یادماندنی دیگری هم دارد که برای فیلم های بهمن قبادی و سریال زیر تیغ ساخته است. آخرین کار علیزاده در حوزه سینما ساخت موسیقی متن فیلم آتابای بود.

سال 1393 از سوی وزارت فرهنگ فرانسه به علیزاده نشان شوالیه هنر و ادب فرانسه اهدا شد. علیزاده ضمن تشکر از مسئولان فرانسوی از قبول نشان خودداری کرد و گفت به احترام مردم هنرپرور و هنردوست ایران به نام حسین علیزاده قناعت می نماید و تا آخر عمر پیشوند و پسوندی به آن نمی افزاید.

برخورد علیزاده نشان از عظیم منشی او داشت و باعث می گردد ما تا آخر عمرمان فراموش نکنیم که او استاد علیزاده است.

این فهرستی از چند آلبوم درخشانی است که حسین علیزاده آهنگسازی شان را برعهده داشته است.

نی نوا

شاهکار حسین علیزاده که حزن و سوز غریبی دارد. آلبومی که سال 1362 منتشر شد. حسین علیزاده درباره نی نوا می گوید: هر هنرمندی انگار در کارنامه اش فقط یک اثر دارد و بقیه آثارش بلوغ پیدا نموده آن اثر است. در واقع در هر اثر جدیدی اثر قبلی وجود دارد. اگر اجرای سال 1356 جشن هنر را گوش بدهید می بینید که جوهره دستگاه نوا که در آن اجرا بود در نی نوا هم وجود دارد. نی نوا بسط و گسترش گوشه هایی است که در دستگاه نوا وجود دارد.

در بخشی از مستند بزم رزم اشاره می گردد که برای اولین بار در دهه 60 مردم برای خریدن یک اثر موسیقی یعنی آلبوم نی نوا صف کشیدند. خود علیزاده در این رابطه می گوید: وقتی یکی از مسئولان رادیو موقع ضبط کردن نی نوا را شنید به من گفت که هر چه بخواهید در اختیارتان می گذاریم برای فتح المبین هم قطعه ای بساز. من آن زمان 32 سال داشتم و ایشان آدم مسنی بود. به ایشان گفتم من جنگ را جور دیگری می بینم. من فجایع جنگ را می بینم. می بینم وقتی این بمب می افتد و خرابی پیش می آید بعد از آن چه اتفاقی می افتد. نی نوا یعنی همین. خیلی ها می گویند که نی نوا قطعه مذهبی است. این را جدا نمی کنم. خودم عظیم شده محله مذهبی و مسجد و جنوب تهران هستم. وقتی واژه نی نوا را آن زمان شنیدم هنوز نمی دانستم که نی نوا یعنی کربلا. بعد که فهمیدم شاد شدم چون چند چیز هست که همواره به من گفته اند. مادرم به من می گفت چون تو روز عاشورا به دنیا آمده ای اسمت را حسین گذاشتیم و من همواره این اسم را دوست داشتم. با اینکه آدم مذهبی هم نبودم.

نی نوا جزء معدود کارهایی است که رادیو با مجوز پخش می نماید چون حسین علیزاده قراردادی به مبلغ 25 هزارتومان بسته بود تا رادیو بتواند از آن استفاده کند.

نی نوا با استقبال از مصرع بشنو از نی چون حکایت می نماید مولانا ساخته شده است. این دومین کاری بود که حسین علیزاده برای اجرا توسط ارکستر نوشت و البته باعث شهرت دنیای اش هم شد. نوازنده نی این آلبوم جمشید عندلیبی است و نوای نی با سازهای زهی ترکیب می گردد.

ترکمن

آلبومی که سال 1367 منتشر شد و چهارده قطعه در آن بود. آلبوم ترکمن بی کلام است و ساز خود علیزاده یعنی سه تار موضوع قطعاتش را تشکیل می دهد. دستگاه اصلی قطعات این آلبوم راست پنجگاه است. علاوه بر گوشه ها و ردیف های موسیقی سنتی در این آلبوم علیزاده گوشه چشمی هم به موسیقی محلی دارد. این اولین آلبومی است که علیزاده بعد از بازگشت از آلمان که به قصد تحصیل رفته بود، منتشر کرد. شیوه سه تار نوازی علیزاده در ترکمن نوین و بدیع است. آلبومی که نشان می دهد چطور بدون آواز می گردد موسیقی داشت قائم به ذات و راوی یک داستان.

علیزاده روایت نموده که در آلمان قرار بوده کنسرتی برگزار کند و همان موقع بیمار و دچار تب می گردد. دلش برای ایران تنگ شده و در عالم تب آواها و لالایی های ترکمن را می شنود و آرام می گیرد. ترکمن به صورت مستقیم موسیقی ترکمن ها را ارائه نمی دهد بلکه بیشتر یک برداشت انتزاعی از حال و هوای موسیقی ترکمن است که با ردیف ایرانی ترکیب می گردد.

پریا و قصه دخترای ننه دریا

شاملو قبل از انقلاب دو شعر پریا و دخترای ننه دریا را بر اساس افسانه های عامیانه سروده بود. به خصوص قطعه پریا که توسط یکی از خوانندگان پیش از انقلاب هم بخش هایی از آن خوانده شد به شدت جلب توجه کرد. شاملو در این بازخوانی های ادبیات عامه ایده های اجتماعی و سیاسی خودش را گنجانده بود. اوایل دهه هشتاد آلبوم دکلمه پریا و دخترای ننه دریا در یک کاست منتشر شد.

موسیقی آلبوم برعهده حسین علیزاده بود. شاملو پیش از این هم با آهنگسازان درجه یکی مثل فریدون شهبازیان و بابک بیات کار نموده بود اما به دلیل عدم علاقه اش به موسیقی سنتی هیچ وقت با آهنگسازان موسیقی سنتی کار ننموده بود. حسین علیزاده ولی با بقیه آهنگسازان سنتی فرق داشت. او موسیقی امبینتی برای این آلبوم ساخت که با همسرایان سوپرانوی زن همراه بود و فضای آن هر چند رنگ موسیقی سنتی داشت اما تنظیم موسیقی و سازبندی غیرمتداول آن باعث شد کاری کاملا متفاوت از آب دربیاید. موسیقی در این آلبوم فقط زمانی شنیده می گردد که دکلمه شاملو قطع می گردد.

شاید جزء مشهورترین کارهای علیزاده نباشد چون به هر حال آلبوم بیشتر متعلق به شاملوست اما به گمانم گواهی است برای توانایی آهنگسازی علیزاده در سبک های گوناگون و تلفیقی.

زمستان است

اواخر دهه هفتاد بود که حسین علیزاده به محمدرضا شجریان، کیهان کلهر و همایون شجریان پیوست. یکی دو سال بعد از آن زلزله بم رخ داد و کنسرت های همنوا با بم را اجرا کردند. اما اولین همکاری شان قبل از آن در آلبوم زمستان است بود که سال 1380 منتشر شد.

علیزاده در این آلبوم تار می زد. همایون شجریان هم خوان و نوازنده تنبک بود و شجریان هم که آواز می خواند و کیهان کلهر نوازنده کمانچه بود. این آلبوم در حقیقت محصول اجرایی بود که گروه سال 1379 در آمریکا انجام داده بودند و بعد به صورت آلبوم منتشر شد. این آلبوم محصول مستقیم بداعت های حسین علیزاده است و در مقام داد و بیداد منتشر شد. مقام داد و بیداد از آوازهای موسیقی ایرانی و ابداع حسین علیزاده است که از ترکیب گوشه داد در دستگاه ماهور و بیداد در دستگاه همایون به وجود آمده است.

در حقیقت کل آلبوم همان قطعه زمستان است را با شعر مشهور مهدی اخوان ثالث با آگاه سلامت را نمی خواهند پاسخ گفت، سرها در گریبان است بسط می دهد و در میان آواز قطعات موسیقی بی کلام را هم جا می دهد.

• 10 قطعه به یادماندنی محمدرضا شجریان، خسروی آواز ایران

بی تو به سر نمی گردد

آلبومی که سال 1381 منتشر شد و محمدرضا شجریان آواز آن را خواند. این آلبوم هم در دستگاه نواست که دستگاه محبوب حسین علیزاده است. باز هم کیهان کلهر نوازنده کمانچه بود و همایون شجریان در نقش هم خوان و نوازنده تنبک ظاهر شد. بعد از یک مقدمه موسیقی در دستگاه نوا آلبوم با قطعه بی همگان به سر گردد بی تو یه سر نمی گردد از سروده های مولانا شروع می گردد.

غزلی از حافظ و شعری از باباطاهر هم در بیات کرد خوانده می گردد. آلبوم بی تو به سر نمی گردد نامزد دریافت جایزه گرمی شد. اما موقع برگزاری کنسرت های این آلبوم در آمریکا به دلیل مشکل ویزا مانع حضور حسین علیزاده شدند!

در همان قطعه بی تو به سر نمی گردد به چیره دستی حسین علیزاده در نواختن تار یکی از بهترین آوازهای شجریان را هم می شنویم.

به تماشای آب های سپید

آلبوم به تماشای آب های سپید که همکاری مشترک حسین علیزاده و ژیوان گاسپاریان بود سال 1382 توسط نشر هرمس منتشر شد و نامزد دریافت جایزه گرمی بهترین آلبوم موسیقی ملل هم شد. از میان هفت قطعه این آلبوم آهنگسازی و تنظیم قطعات شش قطعه برعهده حسین علیزاده بوده است. آوازهای این آلبوم به زبان های فارسی و ترکی و ارمنی است و به نوعی گفت وگوی موسیقایی میان دو ملت است.

گاسپاریان در این آلبوم دودوک می نوازد و علیزاده ساز ابداعی شورانگیز که تلفیقی از سه تار و تار و تنبور است. تنوع قطعات این آلبوم زیاد است از قطعه ساری گلین بگیرید که جزء قطعات فولکلور ارمنستان است تا قطعه جدید و کاملا متفاوت ماما که ساخته گاسپاریان است.

آلبوم به تماشای آب های سپید شاهدی است بر ذهن باز و سیال موسیقایی علیزاده که جزء معدود هنرمندان موسیقی سنتی است که می تواند خارج از قالب های موسیقی ایرانی با بقیه آهنگسازان دنیا همکاری کند.

غمنومه فریدون

آخرین اثر حسین علیزاده که سال 1396 منتشر شد و یک آلبوم متفاوت بود و باز نشان از این داشت که حسین علیزاده چقدر علاقه مند به فعالیت در قالب های متفاوت است. غمنومه فریدون در حقیقت یک کتاب صوتی است که چهره های سرشناسی چون صابر ابر، فرهاد اصلانی، امیر جعفری، حبیب رضایی، آیدا سرکیسیان (شاملو)، سیامک صفری، ژاله علو، فاطمه معتمد آریا و زنده یاد مرتضی احمدی در آن نقش خوانی می نمایند.

نویسنده و کارگردان این اثر پیمان قدیمی است. غمنومه فریدون در حقیقت رجعتی به ادبیات کوچه است. قدیمی می خواست داستانش را با آثار انتخابی از حسین علیزاده به صورت کتاب صوتی منتشر کند اما حسین علیزاده که به این پروژه علاقه مند شده بود ابراز تمایل می نماید که موسیقی جدید برای آن بسازد.

باز هم خلق قطعات موسیقی شنیدنی در فضایی که با تجربه های قبلی حسین علیزاده متفاوت است.