خوبی ها و بدی های یک مُسَکِنِ فصلی - سفر به هند

به گزارش خبرآنلاین، نرگس کیانی: آبان 94 بود که معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی تصمیم گرفت برای رونق بخشیدن به بازار کتاب، تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشی ها مستقیما به خریداران کتاب پرداخت کند و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران مسئول اجرای آن شد.

کتابفروشی به وسعت ایران- آبان 94، عیدانه کتاب 95، تابستانه کتاب 95، پاییزه کتاب 95، عیدانه کتاب 96، تابستانه کتاب 96، پاییزه کتاب 96، عیدانه کتاب 97، تابستانه کتاب 97، پاییزه کتاب 97، تابستانه کتاب 98، پاییزه کتاب 98، بهارانه کتاب 99، تابستانه کتاب 99، پاییزه کتاب 99 و زمستانه کتاب 99 اسامی 16 دوره طرح پرداخت یارانه حمایتی به خریداران از طریق کتابفروشی ها بود که اکنون به هفدهمین دوره و بهارانه کتاب 1400 رسیده است. طرحی که از 17 تا 24 خرداد سال جاری برگزار می شود و میزان یارانه خرید در آن 20 درصد و سقف مجاز برای هر خریدار 200 هزار تومان است.

آن چه در ادامه می خوانید، نظرات سه نفر از اهالی کتاب است (به ترتیب حروف الفبا) محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، پیمان خان محمدی، سرپرست بخش کتاب شهر کتاب مرکزی و کاوه کیائیان، مدیرفروش نشر چشمه که در چهار محور از طرح های تخفیف فصلی خانه کتاب گفتند.

خوب و بدِ طرح های تخفیف فصلی خانه کتاب

محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، در توضیح بهترین ویژگی مثبتِ طرح های فصلی خرید کتاب با تخفیف، می گوید: طرح های تخفیف فصلی خانه کتاب جهت حمایت از خواننده است. به این معنا که دولت از طریق کتابفروشی ها یارانه ای به خریداران و خوانندگان کتاب پرداخت می کند تا آثار مدنظرشان را با تخفیف خریداری کنند. در شرایط فعلی و با توجه به افزایش قیمت کتاب، این تخفیف موجب افزایش توان خریدار می شود و برای او مانند مُسَکِن عمل می کند که از نظر من، حُسنِ اول این اقدام است. حُسن دیگر آن این است که در بازه زمانی اجرای طرح، تعداد مراجعه کنندگان به کتابفروشی ها بیش از قبل می شود و در این روبرو حضوری، عموما به خرید کتاب هایی علاوه بر آن چه به خاطرش به کتابفروشی مراجعه کرده اند هم ترغیب شوند.

پیمان خان محمدی، سرپرست بخش کتاب شهر کتاب مرکزی هم با بیان این که طرح تخفیف فصلی خانه کتاب کمک کننده است اما آن چه باید مدنظر قرار گیرد بازه زمانی اجرای آن است، توضیح می دهد: به نام مثال در ماه انتهای سال و آستانه نوروز، میزان فروش به صورت بالقوه بالاست، در نتیجه طرح تخفیف عیدانه تاثیری در افزایش آن ندارد و با توجه به محدودیت بودجه و فرایند سریع به اتمام رسیدنش، صرفا موجب اعتراض خریداران می شود که چرا خریدشان مشمول طرح تخفیف نشده است. برای طرح تخفیف تابستانه در شهریورماه هم که به واسطه آغاز به کار مدارس و دانشگاه ها، میزان فروش خودبه خود بیش از قبل است هم همین اتفاق می افتد.

او ادامه می دهد: تاکید می کنم که این طرح موجب افزایش فروش می شود اما بهتر است در بازه های زمانی و ماه هایی اجرا شود که پیشاپیش می دانیم کتابفروشی ها با افت فروش روبرو اند نه هنگامی که به واسطه مختصات زمانی، فروش بیش از قبل است.

کاوه کیائیان، مدیر فروش نشر چشمه هم با اشاره به این که استقبال از طرح های تخفیف فصلی خانه کتاب قابل قبول و خوب است، می گوید: بسیار پیش آمده است که خریدار از طرح تخفیف خانه کتاب مطلع نبوده و هنگامی که به صندوق مراجعه کرده است در مورد این طرح به او اطلاع و توضیح داده ایم که می تواند با استفاده از شماره تلفن همراه و کد ملی اش از این طرح تا سقف تعیین شده استفاده کند و عموما با استقبال خریدار روبرو شده ایم. من به شخصه جزو موافقان طرح های تخفیف فصلی خانه کتاب هستم و همیشه در مجامع صنفی مان هم از آن دفاع کرده ام. این که یارانه ای به واسطه کتابفروشی ها به عموم مردم تعلق بگیرد از نظر من اتفاقی عادلانه و قابل تقدیر است.

طرح تخفیف فصلی و شرطی شدن خریدار

جعفریه در پاسخ به این سوال که آیا طرح های تخفیف فصلی که زمان برگزاری آن ها از پیش تعیین است، موجب شرطی شدن خریدار می شود یا نه؟ به گونه ای که عادت کند در دیگر بازه های زمانی مراجعه ای به کتابفروشی ها نداشته باشد و تمام خرید خود را در طول مدت زمان برگزاری طرح انجام دهد، می گوید: آن چه می گویید تا حدی درست است و تا حدی نه. تلاش ما بر این است که مردم را با فرهنگ کتابخوانی آشنا کنیم و این آشنایی هرچه قدر بیشتر باشد می توان امیدوارتر بود که تبدیل به عادت شود. تجربه شخصی ما نشان می دهد که آن چه مورد اشاره شماست، تغییری آن چنانی در رفتار مخاطب ایجاد نمی کند و حتی مخاطبی که در بازه زمانی طرح تخفیف فصلی، قدم اول را در راه آشنایی با فرهنگ کتابخوانی برداشته است پس از آن هم برای برداشتن دیگر قدم ها، به ما سر می زند.

خان محمدی با تقسیم بندی مخاطبان کتاب به دو دسته؛ کسانی که همیشه کتاب می خرند و کسانی که در پی خرید در طرح تخفیف فصلی هستند،توضیح می دهد: کسانی که همیشه کتاب می خرند برایشان تفاوتی ندارد که طرح در حال برگزاری باشد یا خیر، اگر باشد که هنگام خرید از آن استفاده می کنند و اگر هم نباشد باز هم خریدشان را انجام می دهند. دسته دیگری هستند که زمان خریدشان را با زمان اجرای طرح هماهنگ می کنند و آن چه در مورد شرطی شدن می گویید ممکن است در مورد آن ها صدق کند اما به عقیده من با توجه به سقف محدود خرید مُجاز برای هر خریدار، نمی توان نقش مخربی برای آن قائل بود و به نام مثال قابل مقایسه با تاثیر منفی برگزاری نمایشگاه کتاب در تجمیع همه خریدها و سوت وکوری چندماهه کتابفروشی ها که پس از آن رخ می دهد، نیست.

کیائیان در این زمینه می گوید: با آن چه می گویید تا حدودی موافقم. ما این مشکل را همیشه با نمایشگاه کتاب داشته و شاهد رکودی نسبی در کتابفروشی ها بعد از هر دوره برگزاری آن بوده ایم اما گمان می کنم آن چه باعث می شود چنین نگاهی به طرح های تخفیف فصلی خانه کتاب نداشته باشیم این است که هر خریدار با هر کد ملی می تواند تا میزانی تعیین و سقفی از پیش تعیین شده اقدام به خرید کند. البته که می دانیم خریدار ممکن است با ارائه کد ملی چندین نفر از اعضای خانواده یا دوستان و آشنایانش از این محدودیت رد شود اما باز هم معتقدم اتفاقی آزاردهنده رخ نمی دهد.

کندی اینترنت، مسئله ای دیگر

جعفریه در پاسخ به این سوال که ملزم بودن کتابفروشان به ثبت هم زمان اطلاعات خریدار در سامانه فروشگاه و سایت خانه کتاب، با توجه به کندی و سرعت پایین اینترنت در بازه های زمانی گوناگون در کشورمان منجر به ایجاد صف هایی طویل در برابر صندوق داران کتابفروشی ها می شود یا خیر، توضیح می دهد: هر فروشگاهی، سیاستی مخصوص به خود دارد و در بعضی کتابفروشی ها، تعداد مراجعه کنندگان بیشتر و در بعضی کم تر است و کتابفروشی هایی با مراجعه کنندگان بیشتر با این مشکل روبرو هستند. سرعت پایین اینترنت همیشه یکی از مسائل ما بوده است، هرچند همیشه تلاش کرده ایم به گونه ای حل وفصلش کنیم. به عقیده من این مسئله در طرح تخفیف پیش رو بیش از دیگر طرح ها مشکل ساز خواهد شد، چرا که مدت زمانی هست که شاهد کندی بیش از پیش سرعت اینترنت نسبت به قبل هستیم و اگرچه گمان می کنم قابل حل نباشد اما متولیان آن باید چاره ای برایش بیندیشند.

خان محمدی هم در این مورد می گوید: در کتابفروشی های بزرگ، اجرای طرح تخفیف خانه کتاب خصوصا در ایام انتهای هفته که تعداد خریداران بالاست، از این لحاظ دردسرساز می شود. شما موظفید به نام صندوقدار تعیینات خریدار از جمله اطلاعات تماس و کد ملی او را، هم در سامانه فروش خودتان و هم در سایت خانه کتاب وارد کنید اگر با خریدارانی روبرو شوید که برای گذر از سقف خرید مُجاز برای هر نفر، از کد ملی چندین نفر از اعضای خانواده یا دوستانشان هم استفاده می کنند مشکلتان دو برابر می شود.

کیائیان با بیان این که چنین مسئله ای در اوایل برگزاری طرح های تخفیف فصلی بیشتر به چشم می آمد، توضیح می دهد: طبیعتا صندوقداران کتابفروشی ها زُبده تر از پیش شده اند و با توجه به کمک هایی که از طریق دیگر کارکنان کتابفروشی ها به آن ها می شود می توانند از این مشکل عبور کنند.

تسویه ، دیرهنگام انجام می شود

جعفریه در مورد این که بسیار شنیده شده که کتاب فروشان نسبت به زمان تسویه خانه کتاب معترضند و می پرسند چرا این تسویه مانند نمایشگاه بین المللی کتاب همان هنگام یا با فاصله زمانی کوتاهی صورت نمی گیرد، می گوید: نباید فراموش کرد که ما با نهادی دولتی روبرو ایم که برای تخصیص بودجه با مسائلی روبرو است و باید از مراحلی چندگانه عبور کند، ضمن این که در چند طرح تخفیف فصلی اخیر شاهد بودیم که تسویه با کتابفروشی ها در زمان مناسبی انجام شد و به عقیده من مسئولان در حال تلاش برای کوتاه کردن این فاصله هستند. نکته مثبت این است که تسویه با کتابفروشی ها اگرچه دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد.

خان محمدی با تاکید بر این که تهیه گزارشی در مورد زمان تسویه خانه کتاب با کتابفروشی ها باید به صورت میدانی و در گستره ای وسیع تر در گفت وگو با دست اندرکاران این اتفاق صورت بگیرد، می گوید: تا آن جا که می دانم پیش از این، تسویه حدودا سه ماه بعد از زمان برگزاری هر طرح صورت می گرفت که تا حدودی دردسرساز است. کتابفروشان در قالب این طرح، 20 درصد از مبلغ پشت جلد کتاب را به خریدار تخفیف می دهند و دریافت نمی کنند و این اتفاق در حالی رخ می دهد که میانگین حاشیه سود خودشان از هر جلد کتاب عرفا 25 درصدِ مبلغ پشت جلد است پس در این میان، در لحظه فروش تنها 5 درصد برایشان باقی می ماند.

مترجم کتاب نظریه در حاشیه نوشته گایاتری چاکراورتی اسپیواک، ادامه می دهد: آن چه می گویم ممکن است در کتابفروشی های بزرگ با گردش مالی نسبتا بالا، چندان به چشم نیاید اما صحبت در مورد کتابفروشی های کوچک است که برنامه خرید و فروش شان را به صورت ماهانه می بندند. به این معنا که فرضا ماهانه 20 میلیون تومان کتاب می خرند و هزینه های جاری شان را با 25 درصد آن به نام سود کتابفروشی پرداخت می کنند. حال تصور کنید که به واسطه شرکت در طرح تخفیف خانه کتاب نه 25 درصد که 5 درصد سود خواهند داشت و 20 درصد به جای مانده، پس از گذشت بازه زمانی دست کم سه ماهه به دستشان می رسد. آن ها اگرچه می دانند که این 20 درصد را دریافت خواهند کرد اما چرخه مالی ماهانه شان قطعا به همین واسطه به هم خواهد ریخت.

او با بیان این که اگر بودجه ای برای برگزاری طرح تخفیف فصلی در نظر گرفته شده است چرا پیش از اجرای طرح به کتابفروشی ها پرداخت نمی شود، می گوید: حتی اگر به این شکل به ماجرا نگاه نکنیم، چرا این تسویه یک هفته یا 10 روز یا نهایتا یک ماه، پس از انتها طرح صورت نمی گیرد؟

کیائیان هم در این مورد تاکید می کند: چنین مسئله ای وجود دارد و حتی تسویه یک طرح با کتابفروشی ها گاهی تا زمان برگزاری طرح بعدی طول کشیده اما در چند دوره اخیر اوضاع بهتر از قبل شده است.